Witwaspraktijken opsporen: het blijft mensenwerk

Rode vlaggen aan de poort

Als AML Analist werkt Nike aan het bestrijden van financiële criminaliteit, een belangrijke prioriteit binnen de Rabobank. “Criminelen proberen zwart geld in het financiële systeem te brengen. Dat probeert Rabobank op allerlei manieren tegen te gaan.” Banken vervullen hierin een rol als poortwachter, legt Niké uit: “We monitoren transacties, zoeken naar patronen en detecteren witwaspraktijken. Enerzijds doen we dat geautomatiseerd, met allerlei geavanceerde systemen die alerts genereren. En anderzijds doordat collega’s aan ons team signalen doorgeven. Dat laatste, daar werk ik aan.”

“Die signalen noemen wij Red Flags. Alles waarvan iemand denkt: dat klopt niet, daar kijken wij naar. Dat kan echt van alles zijn. Van een melding van een bankfiliaal tot een nieuwsbericht in de krant. Stel je voor dat iemand twee tassen vol met briefjes van honderd of tweehonderd euro op een balie zet en zegt: zo, dit wil ik even storten. Dan gaat er natuurlijk wel een alarmbel rinkelen. Waar komt dat geld vandaan? Dat zoeken wij dan uit.”

Geen klanten, toch omzet?

“Vaak leg ik mijn werk uit aan de hand van een eenvoudig voorbeeld: de lege bioscoopzaal. Stel, je hebt een bioscoop waar nooit iemand komt. Maar: hij blijft wel open. Dat is opmerkelijk. Hoe kan dat zonder bezoekers? Als ik zo’n signaal krijg, kijk ik eerst naar de omzet. Is die erg hoog, dan is dat natuurlijk verdacht. Het lijkt alsof de bioscoop elke avond iedere zaal totaal uitverkoopt, terwijl deze in werkelijkheid leeg zijn. Waar komen dat geld vandaan? Grote kans dat deze inkomsten een andere, misschien illegale, herkomst hebben. Door de geldstromen uit te pluizen, onderzoek ik de zaak. Mijn bevindingen deel ik in een rapport met mijn collega’s van Customer Due Diligence (CDD). Zij pakken dit dan verder op.”

Niké doet dit werk nu ruim drie jaar, waarvan anderhalf jaar bij Rabobank. “Een eeuwigheid!”, lacht ze, “dit vakgebied is nog zo jong.” In januari 2021 werd Niké senior analist. “Team Signals kijkt voornamelijk naar het transactieverkeer. Het voorbeeld van de bioscoop is natuurlijk erg simpel. De cases waaraan ik nu werk, zijn veel uitgebreider. Het gaat dan om complexe zaken, zoals grote klanten met meerdere entiteiten in binnen- en buitenland. Of zaken waarbij vele ingewikkelde geldstromen zichtbaar zijn, om de herkomst van het geld te verhullen. Daar komen een heleboel transacties bij kijken. En heel veel onderzoek!”

Speurwerk in de praktijk

“Omdat mijn werk vertrouwelijk is, is het lastig om échte voorbeelden te geven. Maar wat elke keer terugkomt, is het puzzelen. Analyseren, ontleden, uitpluizen. Het is net Cluedo met bankrekeningen. Met het verschil dat we nog niet zeker weten of er eigenlijk wel een misdaad begaan is. Dat achterhaal je door in een case te duiken en je er helemaal in vast te bijten.”

In 2018 studeerde Niké af. Niet als witwas-analist, maar als forensisch onderzoeker. “Na mijn studie ontdekte ik: om criminaliteit tegen te gaan, hoef je niet bij de politie te werken. Ik haal veel voldoening uit het afronden van een onderzoek waarbij ik zeker weet dat iets niet in de haak is.” De doorlooptijd van het werk is vaak ook korter, vertelt Niké. “Bij de recherche zijn ze soms weken, maanden met een dossier bezig. Het hoge tempo bij de bank spreekt mij erg aan. Ik kan vaak op één dag meerdere onderzoeken afronden.”

Witwassen is geen zwart-witverhaal

Als senior begeleidt Niké ook andere collega’s. “Dit werk kun je alleen onder de knie krijgen door het te doen en van je collega’s te leren. Er is geen specifieke studie voor; de achtergronden van mijn collega’s zijn heel divers, van historicus tot marktonderzoeker. Als junior werk je eerst aan eenvoudige zaken, bijvoorbeeld een particulier die een flink bedrag contant heeft gestort. Je leert rapporten schrijven, je analyses onderbouwen. Je moet een soort antenne ontwikkelen: wanneer is iets verdacht? Wat is fout en wat niet? Daar help ik bij.”

“We volgen de wet- en regelgeving vanuit de overheid, maar er is ook een grijs gebied. Met de analisten hebben we hier onderling leuke discussies over. Hoe interpreteer je wat er gaande is, met welke bril kijk je naar dingen? Je neemt altijd je eigen normen en waarden mee. Juist daarom is samenwerken ook zo belangrijk. Twee paar ogen zien meer dan één.”

Stoom afblazen voor een scherpe blik

Ben je wel eens bang dat je ernaast zit? “Eigenlijk niet. Soms twijfel ik, maar ik heb goede collega’s om mee te overleggen. Als ik vast zit in een onderzoek, ga ik vaak naar buiten om een rondje te lopen. Even alles op een rijtje zetten. Dat stimuleren we op onze afdeling. Als jij het nodig hebt om even een ommetje te maken, dan kan dat gewoon.

“De valkuil is dat een onderzoek je ook buiten werktijd bezighoudt. Dat helpt niet; afstand nemen is juist nodig voor een scherpe blik. Toen ik net begon, werd ik nog wel eens om drie uur ‘s nachts wakker en wist ik ineens: zo zit het! Ik heb liever dat dat Eureka-moment om elf uur ‘s ochtends komt. Daarom sport ik ook veel. Wielrennen, handbal, voetbal. Dan kan ik na werktijd stoom afblazen en mijn hoofd leegmaken. Om de volgende dag weer fris met het onderzoek verder te gaan.“

Zwart geld opsporen is mensenwerk

“Criminelen verzinnen elke keer weer nieuwe trucs om ons te slim af te zijn. Daarom moeten we ons blijven ontwikkelen. Je merkt aan alles dat de bank ons werk serieus neemt. Er wordt geïnvesteerd in software, in goede collega’s en in opleidingsprogramma’s, zoals de Know Your Customer (KYC) Academy en de Client & Transaction Monitoring Campus. Daarin leer je hoe we onze klanten nog beter kunnen leren kennen, zowel in theorie als praktijk.

De complexe zaken blijven mensenwerk. Soms is het onderscheid tussen goed en fout echt subtiel. Om dit werk te doen, heb je een goed werkend moreel kompas nodig. Het gaat er uiteindelijk om dat we de samenleving beter willen maken. Daar doen we het voor.”